Publicaties

Toespraak Frits Niessen

40 Jaar Afdeling PvdA in Geertruidenberg

De voorgeschiedenis

De PvdA-afdeling Geertruidenberg/Raamsdonk(sveer), die onder de naam “PvdA Dongemond” op maandag 14 oktober 1974 in Zaal Boelaars in Raamsdonksveer van start ging (d.w.z. vandaag 40 jaar en drie weken geleden) heeft een lange èn een korte voorgeschiedenis.

De lange voorgeschiedenis is grotendeels in nevelen gehuld. Ik bedoel daarmee dat we er nauwelijks iets van weten of er zo’n honderd jaar geleden in de gemeenten Geertruidenberg en Raamsdonk pogingen zijn gedaan om mensen met een sociaal-democratische overtuiging te verenigen. Dat er in het begin van de vorige eeuw in onze contreien wel iets broeide, blijkt uit twee berichten in het blad “De Wekker”, een propagandablad voor de moderne vakbeweging in Noord-Brabant uit februari 1920. Het eerste bericht gaat over Zaalafdrijving. Ik lees het u voor:

Te Geertruidenberg zouden wij 11 januari j.l. (d.w.z. 1920) vergaderen met de arbeiders van een papierfabriek. De vergadering ging over, omdat het bestuur van de afdeeling van den R.K. Fabrieksarbeidersbond den zaalhouder had verteld dat wij bolsjewiki waren en dat als hij ons toch de zaal zou geven zijn café zou worden geboycot.

Interessanter nog is het tweede bericht, waaruit blijkt dat een week later in Geertruidenberg zelfs tegen “het rode gevaar” vanaf de preekstoel gewaarschuwd werd:

De pastoor te Geertruidenberg preekte Zondag 18 januari j.l in de mis van half acht over de moderne arbeidersbeweging , n.a.v. een vergadering in dat plaatsje belegd door de “Ned. Ver. van Fabrieksarbeiders”. Hij spoorde daarbij de vrouwen en moeders aan om toch al hun invloed te gebruiken om hun mannen en zonen verre te houden van die organisaties. De schuld dat zoovele goede roomsche mannen – aldus de eerwaarde prediker – in de socialistische organisaties verdoolen, is eigenlijk, de roomsche vakorganisatie, die het nalaat iets voor de aangesloten leden te doen.

Niemand zal in 1920 hebben vermoed dat 55 jaar later de roomsche vakorganisatie, het NKV, zou opgaan in het FNV.

Voor de oorlog zullen er waarschijnlijk ook in de gemeenten Geertruidenberg en Raamsdonk inwoners zijn geweest die lid waren van de SDAP. Maar deze “rode raven” waren waarschijnlijk te weinig talrijk om zich ook gemeentelijk te kunnen organiseren. In het gunstigste geval sloten ze zich aan bij hun partijgenoten in Breda, waar al vanaf het begin van de vorige eeuw een SDAP-steunpunt was.

De eerste 20 jaar na de Tweede Wereldoorlog weken nauwelijks af van het vooroorlogse beeld. Er waren in het Dongemondgebied nauwelijks PvdA-leden en ook het aantal stemmers op onze partij bleef er zeer laag. Zelfs aan het eind van de jaren zestig, bij de Tweede Kamerverkiezingen in 1967 bijvoorbeeld, haalde de PvdA in de gemeente Raamsdonk niet meer dan 7,2% van de stemmen; de drie christelijke partijen, die later het CDA gingen vormen, scoorden maar liefst tien keer zoveel: 71,2%. In Geertruidenberg zag het er maar weinig florissanter voor ons uit: de PvdA haalde in dat jaar 10,5%; de christelijke partijen samen 64,9%.

Anders dan deze cijfers doen vermoeden, kondigden zich grote veranderingen aan, die er binnen tien jaar toe zouden leiden dat de christelijke partijen in hun aanhang gehalveerd zouden worden, ook binnen het Dongemondgebied. De aanzet daartoe werd gegeven in de “Nacht van Schmelzer” in 1966, waardoor er een definitieve breuk kwam in het KVP-PvdA-kabinet Cals-Vondeling.

Diezelfde breuk plantte zich voort in het politieke leven van een aantal personen, die tot het inzicht kwamen dat het onmogelijk was de KVP van binnenuit in een progressieve richting te sturen. Een beperkt aantal mensen verlieten eind 1966, begin 1967, de KVP om zich bij de PvdA aan te sluiten. Ikzelf behoorde daar ook toe. Ik was tot dan toe voorzitter van de KVP-afdeling Raamsdonk-dorp die maar liefst 300 leden telde.

Als nieuwbakken PvdA-lid werd ik ondergebracht bij de afdeling Breda, waar ik regelmatig afdelingsvergaderingen bijwoonde. Ik mocht de afdeling Breda ook vertegenwoordigen in het Gewest West-Brabant van de PvdA als een van hun gewestelijke afgevaardigden.

Progressief Actiecentrum Dongemond

De “uitstoot” van KVP-leden in progressieve richting nam – zeker ook in de Dongemond – vanaf 1968 weer toe bij de oprichting van de PPR. Een enkeling in onze contreinen bekende zich tot D’66. Geen van deze progressieve partijen had echter destijds in Geertruidenberg en Raamsdonk voldoende leden om tot een eigen afdeling te komen. Wel was er, met name ook in de vakbeweging, veel sympathie voor de nieuwe ontwikkelingen.

Daarom kwamen in de loop van 1969 een tiental leden en sympatisanten van PPR, PvdA, D’66 en een aantal bestuursleden van vakbonden uit Raamsdonk, Raamsdonksveer en Geertruidenberg bijeen. Eind 1969 richtten zij het Progressief Actiecentrum Dongemond op. In het voorlopig bestuur namen zitting: Cees Dietvorst (PPR), Bas Zijlmans (D’66) en ikzelf als PvdA-lid. In maar liefst alle drie de Dongemond-plaatsen werd een secretariaat gevestigd en wel bij vakbondbestuurders: Arnold Strijtveen (Geertruidenberg), Jan Oome (Raamsdonksveer) en Huub Waas (Raamsdonk-dorp).

In een persbericht werd de oprichting van het Actiecentrum bekend gemaakt en tevens de doelstelling geformuleerd: het samenbrengen van mensen met progressieve opvattingen om “de politieke malaise in de drie (Dongemond) plaatsen te doorbreken.” Dat doel moest bereikt worden door het beleggen van openbare bijeenkomsten. In 1969, 1970 en 1971 werden inderdaad een aantal van deze vergaderingen georganiseerd die een redelijke publieke belangstelling trokken.

Zo was er een discussie-avond met Annie Kessel, het dissidente KVP Tweede Kamerlid, dat later zou toetreden tot de PPR. Haar collega Paul Janssen (Kamerlid voor de PPR en later voor de PvdA) sprak op een avond in Geertruidenberg over sociaal-economische kwesties, Begin 1971 was er een forumavond in Raamsdonksveer, waarbij onder meer optraden: Annie Kessel (PPR), Jaap van der Doef (PvdA), Jan van Eupen (PPR) en Dingeman Boot (statenlid voor de PvdA).

Als je erop terugkijkt, dan moet je zeggen dat de activiteiten van het Progressief Actiecentrum Dongemond nogal beperkt waren. Toch heeft de oprichting een dubbele betekenis gehad. Voor het eerst lieten aanhangers van progressieve partijen in hun eigen gemeente hun gezicht zien en leerden ze elkaars gezicht kennen. Bovendien vormde het een brugfunctie naar de oprichting van afdelingen van de landelijke politieke partijen in Raamsdonk en Geertruidenberg.

In de loop van 1973 werd de vraag actueel of van progressieve zijde aan de gemeenteraadsverkiezingen van 1974 zou worden deelgenomen. Het Progressief Actiecentrum was toen al min of meer ter ziele , de PPR had een eigen actiecentrum opgericht en de PvdA had nog te weinig leden om aan de raadsverkiezingen mee te kunnen doen, maar ging zich wel inzetten voor de oprichting van een afdeling.

Leden van PPR en PvdA in Geertruidenberg troffen elkaar en anderen in “Keerpunt ‘74”, dat later. zoals bekend, andere wegen zou inslaan. In de gemeente Raamsdonk diende de PPR een lijst in, waarop ook niet-PPR-leden stonden die zich later bij de PvdA zouden aansluiten.

Oprichting PvdA-afdeling Dongemond

Begin 1974 vond het gewest Brabant-West van de PvdA dat er in veel meer gemeenten zelfstandige afdelingen moesten komen. De schaarse leden werden bijeen gebracht om daarover te praten. In Raamsdonk en Raamsdonksveer had de PvdA maar vier leden. Dat waren: Wim Bouwens, J.S. ten Heuvel, Jan Oome en ikzelf. Na 40 jaar ben ik er nog als enige van dit kwartet. Geertruidenberg telde zes leden: Jacques de Neef, P.M. Jansen – uit de Pinksterbloemstraat -, Henk Boelaars, Jan Dolkemade, Tineke de Bakker en Joop Uitenhoven. Omdat het ledental zo laag was, werden door het gewest ook de vier leden uit Made uitgenodigd voor het gesprek.

Dat vond in de Zalmsteek in Geertruidenberg plaats op 22 april 1974, d.w.z. een half jaar voor de oprichting. De helft van de tien leden kwam opdagen, waaronder Tineke de Bakker, Joop Uitenhoven en ikzelf. We troffen daar een jonge Tilburgse student aan, Theo de Bakker, die door het Gewest was aangesteld om hulp te bieden bij het van de grond tillen van nieuwe afdelingen. Ook was een kleine delegatie uit Oosterhout aanwezig, die ons vanuit hun ervaring graag wilde ondersteunen. De belangrijkste spraakmaker van het Oosterhoutse trio was ene Kees Leijten, die toen nog niet kon bevroeden dat hij later wethouder van Oosterhout zou worden en burgemeester van Geertruidenberg en Geldrop en waarnemend burgemeester van Oosterhout.

De belangrijkste boodschap die we in de Zalmsteek meekregen, was: leden werven. We kregen ook geld toegezegd voor een bescheiden advertentie-campagne in De Langstraat.

We gingen met zoveel succes aan de slag dat al gauw bleek dat de noodgreep om Made erbij te halen niet nodig was.

Anderhalve maand later waren er in de Dongemond 20 leden: tien in Geertruidenberg en tien in Raamsdonk en eind september waren het er in totaal 33 geworden. Niets stond toen de oprichting van een afdeling Dongemond nog in de weg die dan ook een maand later zou plaatsvinden.

Oprichtingsvergadering en daarna

Om precies te zijn: op maandag 14 oktober 1974 in Zaal Boelaars in Raamsdonksveer. Als gastspreker trad op Marcel van Dam, staatssecretaris van Volkshuisvesting, die het woord voerde over het nieuwe huurbeleid van het kabinet Den Uyl.

In het eerste deel van de vergadering, die veel publieke belangstelling trok, werd het afdelingsbestuur gekozen. Frits Niessen (voorzitter), Joop Uitenhoven (secretaris), Wim Bouwens (penningmeester) en als bestuursleden: Tineke de Bakker, Henk Boelaars en Riet van Seeters. In zijn inleiding stelde de kakelverse voorzitter, namens het bestuur, vast dat de Partij van de Arbeid-afdeling Dongemond gaat werken in een gebied waarin de politieke heidenen overheersen en hij somde een aantal redenen op waarom de afdeling was opgericht:

–         Het plaatselijk stem geven aan de opvattingen van de PvdA.

–         Het bestrijden van de persoonlijsten die in beide gemeenteraden de lakens uitdelen.

–         Het doorsluizen van de Dongemond-problemen op het niveau van de provinciale en de landelijke politiek.

–         Het bevorderen van de gemeentelijke samenvoeging van Raamsdonk en Geertruidenberg.

Na de bijeenkomst ging het ledental fors vooruit. Zo konden we de afdeling verder uitbouwen. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in 1978 namen we voortdurend standpunten in over wat er in de Dongemond speelde. We schreven daarover boze brieven aan de colleges van B. en W. en stuurden die gelijktijdig naar De Stem en de huis-aan-huis-bladen.

Ook richtten we een eigen ledenblad op, Dongemondig, dat van 1976 tot 1984 verscheen. In de eerste jaargangen, toen de PvdA nog niet in de gemeenteraden vertegenwoordigd was, bevatte het blad soms spottend commentaar op wat zich zoal in die raden afspeelde. Zo werd de befaamde Bergse dokter/wethouder Blondeel nogal eens op de hak genomen. In die tijd hielden enkele Raamsdonkse raadsleden zelfs een debat over al het schandelijke dat Dongemondig over hen had geschreven. Een aardig succesje voor de PvdA die in de raad ter sprake kwam, terwijl ze er zelf niet eens in zat!

1978 werd voor ons als PvdA-afdeling een belangrijk jaar omdat we toen voor het eerst aan de gemeenteraadsverkiezingen in Raamsdonk en Geertruidenberg meededen.

In Raamsdonk baarden we opzien door met een eigen vignet te komen. Terwijl het niet meer was dan een onschuldig grapje schreef een boze ingezonden stukkenschrijver dat we aan geschiedvervalsing deden.

De verkiezingen in 1978 werden voor ons een groot succes. In Raamsdonk haalden we drie zetels en werd lijsttrekker Jan van Alphen – die helaas enkele weken geleden is overleden – meteen tot wethouder benoemd. In Geertruidenberg kwamen we met twee PvdA-ers in de raad en bracht Joop Uitenhoven het in de loop van de rit eveneens tot wethouder.

In totaal heeft de PvdA in de 40 jaar van ons bestaan vijf keer een wethouder geleverd. Dat waren naast Jan van Alphen en Joop Uitenhoven ook nog Bert Janssen, Karin Handstede en Antoon van den Enden. In bepaalde perioden was onze positie zo sterk dat hier ook burgemeesters van PvdA-huize konden worden benoemd: Arie Otto den Hartogh, Kees Leijten, Rob Schaeffer en Mathieu Meijer. Bovendien was ons afdelingslid Jan Oome lid van Provinciale Staten en ondergetekende in de periode 1977/1978 en van 1980 tot 1994 14 jaar lang lid van de Tweede Kamer.

In 1974 gingen wij van start als één afdeling voor de twee gemeenten. Dat gebeurde omdat we toen verwachtten dat de gemeentelijke herindeling snel zou plaatsvinden. Toen deze echter alsmaar uitbleef werd in 1987 besloten onze afdeling te splitsen in een PvdA voor Raamsdonk(sveer) en een PvdA voor Geertruidenberg. Zeven jaar later, in 1994, werd de breuk weer hersteld en ontstond opnieuw één afdeling voor de Dongemond. Drie jaar later, in 1997, smolten de twee gemeenten samen.

Naast vele ups hebben we in de loop van de 40 jaar natuurlijk ook de nodige downs meegemaakt. Er waren diverse momenten dat de uitslag van de gemeentelijke verkiezingen bar voor ons tegenviel. Dat hield altijd verband met wat er in de landelijke politiek met de PvdA aan de hand was. Als het landelijk slecht gaat, worden plaatselijke bestuurders en raadsfractie daarvoor afgestraft. Dat hebben we ook dit jaar gemerkt. Onder leiding van Mirjam de Groot speelt de PvdA de laatste jaren een voortreffelijke rol in onze gemeenteraad, waar we trots op kunnen zijn.  Ik zou een hele waslijst van onderwerpen kunnen opsommen die door haar en andere partijgenoten aan de orde zijn gesteld. Maar niemand kan daar beter over spreken dan Mirjam zelf en zij komt na mij aan het woord.

Als je zo actief bent, is het extra-sneu als je dan toch verliest. Daar staat weer tegenover – en ook daar hebben wij van geprofiteerd – dat we plaatselijk grote voordelen hebben als het met de partij landelijk goed gaat.

Ik rond af. Toen we 40 jaar geleden van start gingen, zat de gemeente Raamsdonk financieel aan de grond, en de gemeente Geertruidenberg was vrijwel onbestuurbaar. Dank zij de deelname van veel landelijke politieke partijen aan het raadswerk zijn er meer open en democratische structuren in onze gemeente ontstaan. Het progressieve geluid klinkt behalve van de zijde van de PvdA ook van de combinatie Groenlinks-D’66 en ook wel – u hoort enige aarzeling in mijn stem – van de Socialistische Partij. We mogen dankbaar zijn dat wij als PvdA aan dit alles een serieuze bijdrage hebben kunnen leveren.

Ik heb u wat over een stukje geschiedenis mogen vertellen. Velen van u hebben daar een eigen bijdrage aan geleverd: als raadslid, als bestuurslid, als lid van de steunfractie en als gewoon lid. Ik heb lang niet iedereen bij naam kunnen noemen, maar ik wil wel tot slot iedereen van harte bedanken voor haar of zijn rol in 40 jaar PvdA in de Dongemond.

Samen hebben we het kunnen rooien!